„Kurlandia” - już samo to słowo przywołuje na myśl jakąś baśniową krainę. Podobnie jest z drugą częścią nazwy lenna Rzeczpospolitej, „Semigalią”. Przeciętnemu Polakowi zapewne obydwa wyrazy z niczym się nie kojarzą. Fani seriali albo starych, popularnych powieści mogą sobie przypomnieć, że Nikodem Dyzma, wedle legendy stworzonej przez Żorża Ponimirskiego, miał pochodzić ze szlachty kurlandzkiej. Poza tym raczej już nic nie przychodzi do głowy. Tymczasem Kurlandia i Semigalia stanowiła interesujący miks kultury polskiej, litewskiej i niemieckiej.

W ostatnim czasie popularne, przynajmniej w niektórych kręgach, stały się publikacje poświęcone pańszczyźnie i uciskowi feudalnemu w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Niektóre z nich poziomem bzdur dorównują opowieściom o „Wielkiej Lechii”, dlatego postawiliśmy zebrać najpopularniejsze krążące na ten temat tezy i skonfrontować je z faktami.

Kołtun to choroba, która w historii medycyny najczęściej kojarzona jest z Polską. Chciałoby się dodać – niestety. Kołtun polski, czyli plica polonica to bowiem twardy zlep przesiąkniętych łojem włosów. Choroba świadczyła o braku higieny i zacofaniu pacjenta. Wedle obiegowej opinii niechlubną dla nas nazwę to schorzenie zawdzięcza właśnie temu, że to w naszym kraju występowało ono najczęściej. Tylko, że nie jest to prawdą.

Na pierwszy rzut oka powyższe zdanie może wydawać się kuriozalne, ale to pozory. Wedle oficjalnej wersji 18 marca 1596 roku król Zygmunt III Waza zdecydował o przeniesieniu stolicy Polski z Krakowa do Warszawy. W rzeczywistości stolica Mazowsza nigdy nie stała się stolicą Polski, istniejącej od czasów Mieszka, ale jeszcze zanim przeniósł się tam król ze swoim dworem, to Warszawa została stolicą Rzeczypospolitej.

Równo 500 lat temu niewiele zapowiadało, że Księstwo Mazowieckie stanie się częścią Polski. Wprawdzie był to obszar lenny polskiego króla, jednak bezpośrednia władza należała tu do piastowskich książąt. W 1519 roku na tronie warszawskim zasiadał 19-letni książę Stanisław, a w rezerwie był młodszy od dwa lata Janusz. Mimo to nie minęło siedem wiosen, jak po Piastach mazowieckich i ich państwie pozostało jedynie wspomnienie.

Niezrównany Henryk Sienkiewicz na kartach „Trylogii” wyraźnie zaznaczył obecność w I Rzeczpospolitej społeczności szkockiej. Szkotem jest obrońca Kamieńca Podolskiego Hassling-Kettling. Szkoci służą też na dworze księcia Janusza Radziwiłła. Może zastanawiać, jak tak zdawałoby się odległa nacja pojawiła się na ziemiach polsko-litewskich?

Pomimo że przez większość swoich dziejów Polska miała dostęp do morza, to jakby ciągle była do tego morza zwrócona plecami. Szlachta nie garnęła się do morskiej służby i szczędzono pieniędzy na budowę floty z prawdziwego zdarzenia. Monarchowie musieli w takim wypadku ratować się czymś w rodzaju partnerstwa publiczno-prywatnego.

Wybór Zygmunta Wazy na tron polski wiązał się z nadzieją szlachty na odnowienie, przynajmniej po kądzieli, dynastii Jagiellonów. Pierwsze wrażenie, jakie zrobił szwedzki królewicz nie było jednak najlepsze. Szybko się też okazało, że może się powtórzyć historia ucieczki Henryka Walezego.