Wojna secesyjna była przedsmakiem walk toczonych już nie stricte przez władze zwaśnionych krajów i utrzymywane z ich majątków armie, ale przez całe narody – przez ogół populacji, stosownie i proporcjonalnie do wieku, płci i roli społecznej. Amerykańska wojna domowa stała się przedsmakiem przyszłych, światowych konfliktów, w których granica między wojskowym a cywilem rozmyła się, a większości walk nie stanowiły sporadyczne, walne bitwy (choć nadal to takie zbierały największe żniwo), lecz pomniejsze potyczki, toczone na całej długości frontu. Był to kryzys, który zdefiniował współczesne i znane nam Stany Zjednoczone, wraz z nowoczesną, amerykańską koncepcją państwowości, która instytucjonalnie i kulturowo rozlała się po dzisiejszym świecie.

W 1843 roku zdarzył się w Poznaniu pewien niegroźny z pozoru incydent, który jednak wkrótce wywołał bardzo poważne reperkusję polityczne, angażując służby dyplomatyczne Prus i Rosji, a także poważne siły policyjne i administracyjne Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Królestwa Polskiego. Wszystko wywołał przypadkowy wystrzał z karabinu. Pech chciał jednak, że padł on w pobliżu powozu, w którym podróżował car i imperator Wszechrosji – Mikołaj I Pawłowicz.

Przedsiębiorcy, odkąd zaczęła funkcjonować ta grupa społeczna, zmagają się niezmiennie z tymi samymi przeciwnościami losu, a mianowicie: z konkurencją, przepisami prawa obowiązującego tam gdzie prowadzą swoje interesy, urzędnikami o humorach zmiennych jak pogoda, lokalną społecznością oraz tak zwanymi losowymi wypadkami, których nie da się przewidzieć. Nie inaczej było w Cesarstwie Rosyjskim w XIX i na początku XX wieku. Tam gdzie pojawiały się duże pieniądze lub perspektywa znacznego zarobku miejsce miała brutalna gra między zainteresowanymi stronami. Wykorzystywano luki w obowiązującym prawie, na różne sposoby lobbowano w sprawach dotyczących setek tysięcy a nawet milionów rubli, a także, co było powszechnym procederem, stosowano odpowiedniej wielkości łapówki.

24 lipca 1869 r. w Krakowie doszło do rozruchów z udziałem studentów, młodzieży robotniczej i miejscowej inteligencji. Cóż było powodem tych zajść? Kolejna demonstracja proniepodległościowa? Otóż, nie. Był to efekt jednej z najgłośniejszych wówczas na całym świecie afer w Kościele Katolickim.

Tak się u generała Józefa Niemojewskiego ułożyło, że w swoim życiu został synem księdza, masonem, biznesmenem, ziemianinem, no i dobrym żołnierzem. Miał spore szanse, by znaleźć się w panteonie narodowych bohaterów, na równi z Janem Henrykiem Dąbrowskim, ale trudny charakter mu to uniemożliwił.

Włodzimierz Krzyżanowski, potomek starej rodziny szlacheckiej z wielkopolskiego Rożnowa, a prywatnie kuzyn Fryderyka Chopina, został jednym z bohaterów amerykańskiej wojny secesyjnej. W amerykańskich podręcznikach historii wymieniany jest dziś w jednym szeregu z Tadeuszem Kościuszką i Kazimierzem Pułaskim.

Stefan Żeromski w swojej powieści „Popioły” przedstawił generała Jana Henryka Dąbrowskiego jako osobę, która ma wyraźny problem z językiem polskim – często wtrąca niemieckie słowa lub po prostu posługuje się tylko niemieckim. Nie było w tym żadnej przesady. Dąbrowski choć urodził się 2 sierpnia 1755 r. w Pierzchowcu niedaleko Bochni, to już w wieku 11 lat opuścił ojczyznę i przeniósł się do Saksonii. Tam wsiąkł w kulturę niemiecką, aż zdawało się, że całkowicie zapomni o kraju przodków. Stało się jednak zupełnie inaczej.

„Lalka” Bolesława Prusa uchodzi za powieść, która doskonale oddaje realia Warszawy z II poł. XIX stulecia. Rzeczywiście, wraz z bohaterami poznajemy zarówno bogate pałace, jak i nędzne sutereny. Lecz coś tu nam nie gra. Czas akcji to przecież okres zaborów, a Warszawa leżała w zaborze rosyjskim. Zatem gdzie u licha są ci Rosjanie?