Wszyscy dobrze znamy opowieść o Lechu, bracie Czecha i Rusa, który zobaczywszy białego orła na tle zachodzącego słońca w okolicach Poznania postanowił w tym miejscu założyć miasto, a białego orła obrać jako swój znak. To jest jednak tylko legenda, a Orzeł Biały stał się polskim godłem w zupełnie innych okolicznościach.

Znak Piastów

Na początek małe heraldyczne wyjaśnienie. Orzeł Biały to polskiego godło, a Orzeł Biały na czerwonym tle to polski herb. Przy tym warto też wspomnieć, że ptak z naszego godła nie istnieje naprawdę. Jednakże podejrzewa się, że Orzeł Biały był wzorowany na bieliku, który ściśle rzecz biorąc należy do rodziny myszołowów, a nie orłów.

Jan Długosz tłumaczył obranie Orła Białego godłem Polski wydarzeniami, jakie miały miejsce podczas zjazdu gnieźnieńskiego. Cesarz Otton III nadał wtedy właśnie ten znak Bolesławowi Chrobremu. Było to nawiązanie do Imperium Rzymskiego, w którym używano wizerunku orła, a polski książę miał przecież wraz z cesarzem tworzyć nową zjednoczoną Europę w duchu rzymskim. Jakby na potwierdzenie tego w tym czasie wybito także monety, na których umieszczono orła.

Interpretacja Długosza, choć spójna jest tylko interpretacją, a na tych samych monetach Chrobrego niektórzy dostrzegają również pawia, koguta, a nawet gołębia. Zastanawiające jest również, że po śmierci pierwszego polskiego króla ten znak się nie pojawia. Wraca on dopiero w czasach rozbicia dzielnicowego i to niekiedy w zaskakujących formach. Na monetach Władysława Wygnańca orzeł atakuje zająca, u Mieszka Starego pożera węża, u Bolesława Kędzierzawego zrywa się do lotu i ma głowę zwróconą do tyłu. Wincenty Kadłubek przy opisie bitwy wojsk Kazimierza Sprawiedliwego z Rusinami pod Brześciem pisał:

Ujrzawszy jednak znak zwycięskiego orła, radośnie przedzierają się poprzez zwały trupów i tym silniej wdzierają się poprzez zwały trupów i tym silniej prą do przodu.

W następnych pokoleniach Piastów orzeł staję się symbolem dynastii. Nie zawsze jednak był to Orzeł Biały. Piastowie śląscy używali czarnego orła na złotym polu (Dolny Śląsk) albo błękitnym (Górny Śląsk). Pojawiał się orzeł na czarnym. Z kolei Leszek Biały uczynił z orła znak władców Krakowa.

Orzeł z koroną stał się symbolem państwowym za czasów Przemysła II. Na pieczęci tego króla z 1295 r. widnieje właśnie orzeł w koronie wraz z napisem „sam Bóg zwrócił Polakom zwycięskie znaki”. Korona na głowie orła symbolizowała zjednoczenie Polski jako królestwa, a nie księstwa. Następnie Orzeł Biały jako godło Polski ugruntował swą pozycję za czasów Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego.

Orzeł jako symbol heraldyczny pojawiała się w herbach wielu średniowiecznych państw. Przegrywał on jednak konkurencję najczęściej z lwem. Tego zwierzęcia używano też w niektórych gałęziach Piastów, w tym w linii wielkopolskiej, z której pochodził Przemysł II. Pragnący jednak zjednoczyć Polskę władca zdecydował obrać za ogólnopaństwowy znak orła, który był popularniejszych w innych dzielnicach, słusznie uznając, że lepiej łączyć się pod godłem większości znanym.

Od I do III RP

Za czasów Jagiellonów do polskiego Białego Orła dołączyła Pogoń litewska, którą umieszczano na tarczy dwu- lub czterodzielnej (w formie szachownicy). Zygmunt Stary i Zygmunt August oplatali też Orła swoim monogramem S (Sigismunudus) lub SA (Sigismundus Augustus). Królowie elekcyjny dodawali zaś na tarczy herbowej polsko-litewskiego państwa również swój herb.

Kolejną poważną modyfikację polski Orzeł przeszedł za czasów Stanisława Augusta. Wówczas przedstawiono go z mocno wyciągniętymi ku górze skrzydłami, wydatnym tułowiem i szerokim ogonem. Wersja ta była później wykorzystywana w czasie rozbiorów. To właśnie ten orzeł znalazł się na herbie Księstwa Warszawskiego obok herbu Saksonii. W Królestwie Polskim Biały Orzeł znajdował się na piersiach rosyjskiego czarnego dwugłowego orła, co było wyrazem podległości tego państwa wobec Rosji.

W czasie powstania listopadowego i powstania styczniowego tarcza herbowa nawiązywała do czasów I Rzeczpospolitej, z tym, że w 1863 r. do Orła i Pogoni dołączył Archanioł Michał – patron Rusi Kijowskiej.

Po odzyskani niepodległości, 28 sierpnia 1919 r. sejmową uchwałą zatwierdzono wzór polskiego herb: w prostokątnym czerwonym polu srebrny orzeł z głową zwróconą w prawo, ze złotym dziobem, szponami i zamkniętą koroną z krzyżem. Wizerunek Orła ewidentnie nawiązywał do tego przyjętego w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego. Uznawano jednak, że przyjęty herb jest jedynie tymczasowy.

Dlatego w 1927 r. na bazie projektu prof. Zygmunta Kamińskiego stworzono nowe godło, które to w znacznej mierze przetrwało do naszych czasu. Nie wszystkim ono się podobało. Krytykowano rezygnację z zamkniętej korony na rzecz otwartej, gdyż zamknięta symbolizująca władzę cesarską jest oznaką pełnej niezależności, natomiast otwarta sugerować by miała podległość. Warto jednak zwrócić uwagę, że w czasach największej potęgi Rzeczpospolitej korona na głowie polskiego orła też była otwarta. Z kolei rozbiorowe orły Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego miały koronę zamkniętą z krzyżem.

Zwrócano także uwagę na gwiazdki na skrzydłach Orła Białego. Podejrzewano, że są to masońskie lub satanistyczne znaki. Choć brak było na to jednoznacznych dowodów, to w 1990 r. doszło do drobnej przeróbki wspomnianych gwiazdek, przez co dziś przypominają one bardziej element upierzenia.

Dziś również pojawiają się głosy wzywające do modyfikacji polskiego godła. Postuluje się przywrócenie korony zamkniętej z krzyżem bądź nawet powrót do wersji z 1919 r. Z kolei w 2017 roku zaproponowano dostosowanie polskiego herbu do wszelkich wymogów sztuki heraldycznej. Orzeł Biały ma otrzymać złote nogi i prześwity w koronie. Nie jest to może rewolucyjna zmiana, ale czy ostatnia?