Zajmowanie się historią średniowiecza jest o tyle fajne, że można wykazać się sporą dozą kreatywności. Im dalej bowiem las, a raczej w nasze dzieje, tym coraz skąpiej o źródła i naprawdę wielu rzeczy trzeba się domyślać. Niektórzy tak to sobie wzięli do serca, że stworzyli alternatywną historię Polski w postaci Wielkiej Lechii. Ale są postacie, przy których badaczom nie pozostaje nic innego, jak krążenie w obrębie mniej lub bardziej sensownych spekulacji. Dotyczy to w szczególności jednego z polskich władców – Dytryka.

„A tak dobrze się zapowiadał” - te słowa z jednego ze skeczy znakomitego kabaretu „Dudek” do pewnego stopnia pasowały do Władysława II zwanego Warneńczykiem. Był młody, rządził dwoma potężnymi państwami, walczył w obronie wiary chrześcijańskiej. Cóż, pech chciał, a raczej niefortunna decyzja o wznowieniu działań wojennych przeciwko Turkom, że poległ na polach pod Warną 10 listopada 1444 r. No właśnie, czy poległ? Bo co do tego długo pojawiały się wątpliwości.

Spośród wszystkich najważniejszych polskich kronikarzy, to właśnie o tym pierwszym wiemy najmniej. O to, kim był i skąd pochodził Anonim zwany Gallem historycy spierają się do dziś.

Nie wiem jako to jest obecnie, ale pamiętam, że kiedy uczyłem się w liceum ogólnokształcący (a było to kilkanaście lat temu) w pierwszej klasie na lekcjach języka polskiego, przerabiało się literaturę średniowieczną. Czytaliśmy wówczas m in.: „Bogurodzicę”, „Legendę o Świętym Aleksym” i „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Były to oczywiście wiersze o charakterze religijnym. Pierwszym, znanym wierszem świeckim było „O zachowaniu się przy stole”, zwany też „O chlebowym stole”. Poemat ten byłby też pierwszym polskim „podręcznikiem” savoir-vivre’u, a co najciekawsze, w przeciwieństwie do poprzednich, znamy autora tegoż wiersza. Zwał się on Przecław Słota z Gosławic i pełnił urząd burgrabiego poznańskiego, a sam poemat powstał na zamku poznańskim i tu był pierwotnie wygłaszany.

Historia zna wiele przypadków, w których przyszłość państw i całych kontynentów w wyniku zbiegu ludzkich czynów i innych okoliczności staje się ściśle związana z losem jednego człowieka i decyzjami, jakie podejmuje. Zwykle byli to monarchowie, politycy, dyplomaci, papieże, kardynałowie i szare eminencje, jak również generałowie, admirałowie i inni ważni dowódcy. Większość takich wydarzeń miała miejsce na polu bitwy lub na dworach i salonach władzy. Część z tych osób z własnej ambicji liczyła, że ich życie wywrze fundamentalny wpływ na machinę dziejów. Wiele z tych osób zupełnie o tym nie myślało, a może nawet nie miało pojęcia, że ich decyzje doczekają się wiekopomnych konsekwencji. Jednym z najważniejszych w polskiej historii takich przykładów jest żywot Jego Wysokości Władysława III Warneńczyka.

Wydaje się, że Polacy bardzo lubią historie o rodakach tudzież osobach, które przynajmniej wywodziły się z obecnych ziem polskich i gdzieś w świecie zrobiły olbrzymią karierę. W przypadku naszego bohatera – Eryka Pomorskiego – owa kariera była bardziej wynikiem uśmiechu losu niż rezultatem jego osobistych zasług. Eryk raczej ten dar zmarnotrawił, ale nawet jeśli uznamy, że zepsuł wszystko, co mu niebiosa zesłały, to trzeba przyznać, że miał rozmach.

Dawni Skandynawowie doceniali urodę Słowianek, a Słowian mieli za potężnych, groźnych i walecznych wojowników, ale zarazem bezwzględnych pogan. O niejednoznacznym obrazie Słowian w skandynawskiej literaturze ze wczesnego średniowiecza mówi prof. Jakub Morawiec.

Około połowy XII wieku w Europie pojawiła się legenda o mordzie rytualnym. Społeczność żydowska, dość hermetyczna i raczej niechętnie dążąca do asymilacji, już od starożytności pobudzała wyobraźnię tych, którzy nie mieli pełniejszego wglądu w jej obyczajowość i kulturę. I choć to epoka wypraw krzyżowych sformułowała legendę w jej „klasycznym” kształcie, starożytności właśnie sięgają korzenie opowieści o wykorzystywaniu ludzkiej krwi w religijnych rytuałach Żydów.