Czy akcja „Wisła” była czystką etniczną?

Wysiedlenia w trakcie akcji Wisła, 1947 r.

Prof. Grzegorz Motyka opatrzył swoją książkę „Akcja Wisła ‘47” podtytułem „komunistyczna czystka etniczna”. U niektórych wywołało to oburzenie. Głównie z dwóch powodów. Po pierwsze, w powszechnym przekonaniu czystka etniczna łączona jest z fizyczną eksterminacją, czym masowe wywózki ludności ukraińskiej w 1947 roku nie były. Po drugie, termin czystka etniczna jest także używany w odniesieniu do masowych mordów Polaków w południowo-wschodnich województwach II RP dokonanych przez Ukraińską Powstańczą Armię. Z uwagi na fakt, że pośrednim (tak, pośrednim) celem Akcji Wisła było zniszczenie banderowskiego podziemia w Polsce, to może to budować fałszywą symetrię między rzezią wołyńską a akcją „Wisła”.

Akcję „Wisła” rozpoczęto 28 kwietnia 1947 roku. Operacja polegała na masowy wysiedleniu z obszaru południowo-wschodniej Polski obywateli polskich ukraińskiego pochodzenia. Ludność ta była następnie osiedlana głównie w północnej i zachodniej Polsce, na tzw. Ziemiach Odzyskanych, gdzie mieli być przymusowo polonizowani. W sumie takiej formie represji zostało poddanych ok. 140 tys. ludzi. Bezpośrednią przyczyną jej przeprowadzenia była śmierć gen. Karola Świerczewskiego w zasadzce przeprowadzonej przez upowską partyzantkę w Bieszczadach. Wywózki miały być formą odpowiedzialności zbiorowej za wspieranie banderowców.

Więcej o akcji "Wisła" można przeczytać w książce Akcja Wisła '47. Komunistyczna czystka etniczna

Czy była to czystka etniczna? Termin ten nie ma swojej traktatowej definicji. Siłą rzeczy nie ma w międzynarodowym prawie karnym przestępstwa określanego mianem „czystka etniczna”. Określenie to wraz z objaśnieniem znalazło się jednak w raporcie końcowym z 1992 roku Komisji Ekspertów ONZ odnoszącym się do zbrodni dokonywanych w trakcie wojny w Jugosławii. W tym dokumencie czystka etniczna jest rozumiana jako  „celowa polityka opracowana przez jedną grupę etniczną lub religijną w celu usunięcia za pomocą przemocy i terroru środków ludności cywilnej innej grupy etnicznej lub religijnej z określonych obszarów geograficznych”.

Warto w tym kontekście zaznaczyć, że sama nazwa „czystki etniczne” ma bezpośredni związek z wojnami jugosłowiańskimi. Jest to bowiem dosłowne tłumaczenie chorwacko-serbskiego wyrażenia etnieko eiśeenje, które ma z kolei konotacje z wojskowym określeniem „oczyszczanie terytorium” (ciscenje prostor albo ciscenje terena), czyli ostateczne usunięcie wroga z zajmowanego obszaru. Od tego momentu czystka etniczna na stałe wchodzi do obiegu prawniczego. Pojawia się w rezolucjach Rady Bezpieczeństwa, orzeczeniach Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości czy opiniach doktryny.

Czystka etniczna jest zatem zbiorczym terminem na określenie wszelkich działań zmierzających do oczyszczenia danego obszaru z danej grupy narodowościowej lub religijnej. Takim działaniem może być zarówno eksterminacja, jak i masowe wysiedlenia. Przy stwierdzeniu bowiem tego, czy coś jest czystką etniczną, czy nie decydujące znaczenia ma skutek – usunięcie z obszaru pewnej społeczności. Nie można jednak nikogo skazać za czystkę etniczną jako taką, tylko za konkretny jej rodzaj. Czystka jest tylko niejako kategorią przestępstw. Inną karę poniesie ten, kto jest odpowiedzialny za masowe deportacje. Inną ten, który dokonywał ludobójstwa.

Zobacz także: