Poparcie papieża Jana Pawła II dla akcesji Polski do Unii Europejskiej wyrażone w przypominanym dziś często haśle „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” było ważnym głosem w debacie przedakcesyjnej. Mało kto jednak pamięta, co się tak naprawdę kryło za słowami Ojca Świętego.

„Za króla Olbrachta wyginęła szlachta” to powiedzenie, które chyba każdy przynajmniej raz w życiu słyszał. Zapewne jednak mało kto zna rodowód tych enigmatycznie sformułowanych słów. Jaka więc historia się tutaj kryje?

W październiku 1938 roku ambasador Polski we Francji Juliusz Łukasiewicz wydał broszurę pod znamienny tytułem „Polska jest mocarstwem”, w której znalazły się takie oto słowa: „Świadoma wysiłków, którym zawdzięcza swą wielkość i siłę, Polska jest mocarstwem, stanowiącym kamień węgielny dzisiejszej struktury wschodniej i środkowej Europy. Była ona i jest czynnym współtwórcą tej jedynej, sprawiedliwej i zapewniającej narodom lepszą przyszłość struktury politycznej. W konsekwencji losy współczesnej Europy zależą od polityki Polski w mniejszym stopniu niż od polityki innych mocarstw”.

Pomimo ostatecznie negatywnej oceny wystawionej przez historię, Władysława Gomułkę często postrzega się w kategoriach komunisty, ale jednocześnie patrioty. Choć potępia się go za tłumienie protestów w 1968 i 1970 roku, to docenia się jego przywództwo kontrolowanej rewolucji w 1956 roku i wysiłki w sprawie zagwarantowania Polsce praw do zachodniej granicy. Co wnikliwsi zwrócą uwagę, że potrafił zwyzywać sowieckich przywódców i chciał budować polską, a nie sowiecką wersję komunizmu. Na tym tle słowa, jakie wypowiedział w czerwcu w 1945 roku w Moskwie stawiają go w dużo mniej przyjemnym świetle.

Misja do Polski Jana Nowaka-Jeziorańskiego w lipcu 1944 roku nie miała tak spektakularnego przebiegu, jak chcieli tego filmowcy. Nie wpłynęła też w żaden sposób na decyzję o rozpoczęciu powstania warszawskiego. Była jednak tym momentem, kiedy decydenci mogli zdać sobie sprawę, co ich czeka, jeśli zdecydują się na walkę z okupantem w stolicy. „Kurier z Warszawy” doskonale to określił: „Będzie to burza w szklance wody”.

Już się chyba na stałe utarło, że 4 czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm i narodziła się III RP. I choć wybory 4 czerwca postrzegano jako istotne, to przekonanie, że to właśnie tego dnia stało się coś tak przełomowego nabrano, a może raczej zaczęto nabierać dopiero kilka miesięcy później i to za sprawą pewnej spontanicznej telewizyjnej deklaracji.

Jak w przedziwny sposób mogą się zmieniać znaczenia powiedzeń najlepiej ilustruje historia zwrotu „pisz pan na Berdyczów”. Dziś używa się go, by zaznaczyć rozmówcy, że kontakt z nami będzie niemożliwy. Można zatem „pisać na Berdyczów”, bo list/wiadomość i tak do nas nie dotrze. Władysław Kopaliński podejrzewał, że berdyczowska poczta musiała działać fatalnie, skoro tak to miasto zostało zapamiętane. A tymczasem było wręcz przeciwnie.

Sytuację kogoś wykorzystanego, a następnie odprawionego, gdy stał się niepotrzebny najlepiej oddają słowa zapisane przez Fryderyka Schillera w sztuce „Fiesco”: „Murzyn zrobił swoje, Murzyn może odejść” (der Mohr hat seine Arbeit getan, der Mohr kann gehen). Niezwykłą i trwającą do dziś popularnością cieszyło się to powiedzenie w Polsce. Przyczyną tego nie było wcale uwielbienie dla niemieckiego literata, ale obecność w Rzeczpospolitej czarnych niewolników.