Istnienie Rzeczpospolitej Trojga Narodów można liczyć nie w latach, a w miesiącach. Powstała w okresie największego kryzysu na Ukrainie, który pociągnął ten kraj do ruiny. Tworzyli ją ludzie, którzy byli mistrzami lawirowania, niejednokrotnie posądzani o kierowanie się jedynie własnym interesem. A jednak! Wykuty w tych warunkach projekt miał inspirować jeszcze przez następne wieki.

Powstanie styczniowe stanowiło nie tylko koniec kolejnego zrywu, ale również faktyczny koniec I RP. Z popowstaniowego szoku wyłaniało się myślenie o zupełnie innym rodzaju państwa. Po drodze jednak pojawiły się pomysły, by w ogóle dać sobie spokój z myśleniem o niepodległości.

Niecałe 7 dni – tyle trwała wojna dla obrońców polskiej składnicy wojskowej na Westerplatte. To wystarczyło, by stali się oni jedną z legend II wojny światowej. Gdy Niemcy prowadzili ich już jako jeńców wojennych przez centrum Gdańska, mieszkańcy wylewali na nich fekalia. Dla niemieckich gdańszczan byli znienawidzonym wrogiem; dla Polaków bohaterami, których imieniem będą nazywane ulice, place i szkoły. Jednak spośród panteonu wszystkich polskich bohaterów narodowych ich miejsce w tym gronie można uznać za niezwykły zbieg okoliczności.

W 1932 r. opublikowana została debiutancka książka dwudziestopięcioletniego dziennikarza, Ksawerego Pruszyńskiego pt. „Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193.?” Jak nietrudno się domyślić autor stawiał w niej tezę, że miejscem, w którym rozpocznie się kolejna wojna będzie właśnie Gdańsk. Hitler jeszcze wtedy nie rządził, Polska miała trudne stosunki zarówno z Niemcami, jak i Rosją, ale to w Wolnym Mieście cały czas wrzało.

W czasach wolnej elekcji niejednokrotnie nie lada problemem było wskazanie odpowiedniego kandydata do korony. Aż dziwić może, że szlachta tak długo przywiązana do idei dynastii i łaknąca „Piasta” na tronie nigdy nie brała na poważnie powrotu dynastii Piastów. Nie wyginęli oni bowiem wraz ze śmiercią Kazimierza Wielkiego. Na ostatnim Piaście na naszym tronie kończyła się jedynie linia kujawska. Tymczasem wciąż na Mazowszu i Śląsku panowali Piastowie – potomkowie Mieszka i Chrobrego.

Słowa „niepodległość”, „ojczyzna” czy „patriotyzm” wywoływały u członków Komunistycznej Partii Polski wściekłość i palpitacje serca. Trudno było bowiem sobie wyobrazić bardziej antyniepodległościową partię jak KPP. Domagali się oni zwierzchnictwa obcego państwa, okrojenia ziem polskich na wschodzie i zachodzie, poparli w wojnie najeźdźców i dokonywali aktów terrorystycznych. Jednak i u nich pojawiła się refleksja, że może ta niepodległa Polska jest potrzebna.

Polskie Siły Zbrojne w czasie II wojny światowej były jedną z głównych sił koalicji antyhitlerowskiej. Za naszą odrębność na froncie zachodnim Brytyjczycy wystawili nam sowity rachunek w postaci 68 083 723 funtów w zamian za kredytowanie utrzymania polskich oddziałów w trakcie wojny. Jednak jeżeli odrzucimy kwestie formalne, to trudno nie oprzeć się wrażeniu, że polscy żołnierze zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie byli jedynie polskojęzyczną częścią armii sojuszniczych.

W przypadku chyba żadnego innego okresu w naszych dziejach nie ma aż tak wielkiej rozbieżności w ocenach, jak przy panowaniu Augusta III Sasa. Dla wielu mu współczesnych był on władcą idealnym, za panowania którego Rzeczpospolita przeżywała swój kolejny okres świetności. Jednak dziś przeważnie patrzymy na całe czasy saskie jako jeden z największych upadków w naszych dziejach, który walnie przyczynił się do rozbiorów. W tym twierdzeniu jest sporo prawdy, lecz paradoksalnie rządy Wettynów były także okresem potęgi i bezpieczeństwa.