Stefan Żeromski w „Popiołach” nakreślił obraz żołnierzy Legionów Dąbrowskiego trochę inny niż ten znany z patriotycznych czytanek. Mimo ewidentnego bohaterstwa, Polacy nie stronili od grabieży, gwałtów czy mordów cywilów. Cieniem na tej inicjatywie kładzie się też aspekt współpracy z Francją, której gorzki smak legioniści poczuli bardzo szybko.

W latach 1918-1921 krążył taki dowcip: „Które państwo jest największym na świecie? Polska, bo jest państwem bez granic”. Poniekąd była to prawda. Rzeczypospolita odrodziła się początkowo na obszarze Kongresówki (nie całej zresztą) i zachodniej Galicji. Jednak formalnie rzecz biorąc jej granice obejmowały obszar I Rzeczypospolitej. Problem w tym, że trzeba było go najpierw opanować.

Powstanie styczniowe bez wątpienia należy do jednych z najważniejszych polskich zrywów narodowowyzwoleńczych. Jednak jego znaczenie jest zupełnie inne niż na pierwszy rzut oka może się wydawać. Skala tego zrywu była żenująco mała, ale mimo to skutki tego wydarzenia odczuwamy do dziś.

Paradna zbroja króla Zygmunta Augusta; portret Jana Kazimierza autorstwa Daniela Schultza; popiersia Jana Kazimierza i Ludwiki Marii dłuta Giovanniego Francesco Rossiego; chorągwie wojskowe; portret królewicza Władysława Wazy z warsztatu Petera Paula Rubensa; miecz od papieża Urbana VIII dla Władysława IV; sztandary jednostek gwardyjskich Jana Kazimierza, róg myśliwski Zygmunta III Wazy, do tego rękopisy, księgi, starodruki – to i jeszcze więcej zrabowali nam Szwedzi podczas potopu. Czy istnieje jakakolwiek możliwość odzyskania tych skarbów? Po części, tak.

W ostatnim czasie coraz częściej podnoszona jest kwestia tzw. polskiego kolonializmu. I nie chodzi tu wcale o posiadłości kolonialne lenna Rzeczpospolitej – Księstwa Kurlandii i Semigalii – na Karaibach i w zachodniej Afryce czy próby zawładnięcia Madagaskarem przez Maurycego Beniowskiego lub w II RP przez Ligę Morską i Kolonialną. Nie, tu rzecz się tyczy wielowiekowej polskiej dominacji na wschodzie. Sytuacja nie jest jednak tak zero-jedynkowa jak stronom tej dyskusji mogłoby się wydawać.

Słowo „Jałta” chyba dla większości Polaków kojarzy się przede wszystkim ze zdradą. To właśnie w tym czarnomorskim kurorcie nasi sojusznicy przypieczętowali powojenny los Polski jako części sowieckiej strefy wpływów. Jednak czy w ogóle wtedy istniała jakakolwiek szansa, by temu zapobiec?

Przyzwyczailiśmy się do myślenia, że państwo polskie ma już przeszło 1000 lat. Tymczasem w naszych dziejach były okresy znaczącej przerwy. Jak mawiał w filmie „Kamerdyner” hrabia von Krauss, Polska jest-nie ma-jest-nie ma. Pierwszy raz taki kołowrotek miał miejsce już XI stuleciu. Ponowne pojawienie się Polski na mapach było wynikiem kalkulacji geopolitycznej, która nie raz miała jeszcze o sobie dać znać.

Według obiegowej opinii Polskę nie dotykały wojny religijne tak charakterystyczne dla krajów Europy zachodniej. Niestety, w rzeczywistości Rzeczpospolita tego zjawiska też doświadczyła. Przybyło ono do nas w formie słynnego potopu szwedzkiego, a jego jednym z najtrwalszych skutków stało się utożsamienie polskości z religią katolicką.