„Spaleni słońcem” w reżyserii Nikity Michałkowa mogą śmiało stawać w szranki o miano jednego z najlepszych filmów w historii kinematografii. W tym z pozoru idyllicznym obrazie zostajemy porażeni rozmiarem zbrodniczości system komunistycznego. Choć przez niemal cały film nie ma tu ani krwi, ani tortur to jednak, to co się dzieje na ekranie staje się dla widzów trudne do przełknięcia.

Rok 1936. Pułkownik Siergiej Kotow (Nikita Michałkow), komunistyczny bohater wojny domowej, spędza wolny czas na daczy pod Moskwą. Jego życie wydaje się szczęśliwe. Ma kochającą żonę i córkę. Jest szanowany przez bliskich, podwładnych, a nawet okoliczną ludność, która wie, że zawsze może liczyć na jego pomoc. Dobrze układają się też jego relacje z pozostałymi mieszkańcami daczy – rodziną żony i ich przyjaciółmi. Posiadłość bowiem należała do rodziców Anny, rosyjskich inteligentów i „burżujów”, z którymi bohaterski pułkownik w czasie wojny walczył. To dawne życie przypomina wszystkim niespodziewany gość w domu Kotowów – Dimitrij „Mitja” (świetny Oleg Mieńszykow), przyjaciel domu jeszcze z czasu sprzed rewolucją, który z rozrzewnieniem wspominają niektórzy domownicy. Okazuje się, że Mitję znają nie tylko dawni mieszkańcy daczy, ale również sam Kotow. Ich dwóch łączy tajemnica związana z Anną. Gość nie przybył tutaj jednak z własnej woli. Ma do wykonania specjalną misję.

Tytuł filmu nawiązuje do rosyjskiej, czy raczej sowieckiej wersji, popularnego przed wojną również w ZSRR polskiego przeboju „Ta ostatnia niedziela”. Melodia ta jak mantra będzie nam towarzyszyła przez cały film. Przyjemna piosenka jakby na przekór temu, co wraz z rozwojem akcji widzimy ma nadal nas przekonać, że tak naprawdę nic się strasznego się nie dzieje, wszystko jest w porządku. A tak wcale nie jest.

Michałkow przedstawia nam od początku idylliczny wizerunek Związku Sowieckiego rządzonego sprawiedliwie przez „słońce narodów”, Józefa Stalina. Jest to na tyle przekonujący obraz, że aż można zapragnąć przenieść się do tej krainy szczęśliwości. W głównej mierze wynika to z przedstawienia tego świata z perspektywy córki Kotowa, małej Nadii (w tej roli znakomicie wystąpiła córka reżysera, Nadieżda Michałkow). Kamera jednak pokazuje nam również to czego Nadia nie widzi albo nie słyszy – wzajemne tajemnice, mroczne historie z przeszłości, a w końcu system, w którym żyją bohaterowie i który niszczy ich i wszystko dookoła.

Po seansie czujemy się wewnętrznie brudni. Brud, dwuznaczność moralna wydają się być po tym filmie immamentną cechą stalinowskiego komunizmu. W tym pięknym świecie nikt nie jest czysty. Obserwując los Dimitrija można się zastanowić, czy on tak naprawdę jeszcze żyje. Czy jego wybory, do których zmusiła go czerwona władza pozostawiły go jeszcze człowiekiem, czy jedynie trybikiem w komunistycznej maszynie, którą tworzy również przecież Kotow.

Film otwiera prolog, w którym Mitja nie chce odebrać uporczywie dzwoniącego telefonu. Musi podjąć kolejną trudną decyzję, która kolejny raz obciąży jego sumienie. Pojawia się myśl o samobójstwie. Przypadek sprawia, że podnosi w końcu słuchawkę. Oglądając jednak epilog wiemy już, że decyzja Dmitrija podjęta na początku była straszliwym błędem, pogrążającym również jego samego.

Poza prologiem i epilogiem film zachowuje formę antycznej jedności czasu, miejsca i akcji. Podobnie jak w antycznej tragedii tu nie ma dobrego rozwiązania. Wszyscy bohaterowie dramatu skazani są na smutny koniec, mimo że nieustannie znajdujemy się w świecie powszechnej szczęśliwości. W „Spalonych słońcem” żadna scena nie jest też przypadkowa. Wszystko ma swoje uzasadnienie. Z pozoru błahe epizody urastają do rangi ważnego symbolu w zakończeniu. Dopiero bowiem w ostatnich scenach ta wizualna idylla gwałtownie przekształca się w koszmar. Brutalny system ukazuje się już nie tylko w słowach wypowiadanych, gdzieś ukradkiem, kiedy nikt nie widzi, ale także w obrazie skatowanego człowieka oraz w przypadkowej egzekucji. Widzimy wtedy także głównego winowajcę tego dramatu - unoszące się „słońce”, którym jest Józef Stalin. To on spala bohaterów tego filmu. Niszczy ich życie, zabiera duszę, tworzy ludzi-wraki. 

Film okazał się olbrzymim sukcesem. Zdobył nagrody na całym świecie, na czele z Oskarem dla najlepszego nieanglojęzycznego filmu za rok 1994. Niestety, pomimo zamknięcia wszystkich wątków w tym filmie Nikita Michałkow zdecydował się w 2010 r. na stworzenie jego kontynuacji. „Spaleni Słońcem 2”, co było do przewidzenia, były kompletną klapą zarówno finansową, jak i artystyczną. Ci którzy nie widzieli tego „dzieła” niech lepiej tego nie robią. Nie należy sobie psuć wrażenia po doskonałych „Spalonych słońcem”.

Nasza ocena: 10/10