Andrzej Konic, jeden współreżyserów nieśmiertelnej „Stawki większej niż życie”, pod koniec lat 80. wrócił do tematyki szpiegowskiej. Nowa produkcja znacznie się jednak różniła od wielkiego poprzednika.

W „Pograniczu w ogniu” próżno szukać tej dynamiki, akcji co w przygodach kapitana Klossa. Więcej tu momentów wymagających od widza myślenia: mało efektownej pracy wywiadu, polegającej na ciągłych rozmowach, przeglądaniu dokumentów, żmudnych poszukiwaniach tropów. Przez to przy pierwszym zetknięciu się z tym serialem wydaje się on dla wielu po prostu nudny i niezrozumiały. Warto jednak skupić na nim więcej uwagi. Przy bliższym poznaniu produkcja ta wciąga na tyle, że bardzo szybko możemy zdać sobie sprawę, że mamy do czynienia z jednym z najlepszych polskich seriali historycznych. 

Cezary Pazura, odtwórca jednej z głównych ról, twierdził, że to była najdłużej realizowana produkcja, w jakiej uczestniczył. 24 odcinki serialu kręcono od 1988 do 1991 r. W międzyczasie pojawiły się problemy finansowe, które niestety widać na ekranie, ale koniec końców twórcy wywiązali się ze swojego zadania odtworzenia przedwojennego świata, przede wszystkim ówczesnych mundurów. W Polsce taka dbałość o ten element produkcji historycznej zdarza się naprawdę rzadko.

Silną stroną jest też scenariusz. Powstał on jeszcze w połowie lat 80. Poza Andrzejem Konicem współscenarzystą był Juliusz Janczur – oficer wywiadu. W czasie swojej służby pracował m.in. w Indiach i we Francji, ale też w Wydziale XVII Informacji i Analiz I Departamentu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, gdzie miał dostęp do archiwum wywiadu II RP. To zaowocowało stworzeniem scenariusza, który żywo czerpał z autentycznych akcji słynnej „Dwójki", czyli przedwojennego II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Akcja serialu toczy się między 1917 a 1939 r. Głównych bohaterów początkowo spotykamy w Poznaniu. Czarek Adamski i Franek Relke są przyjaciółmi, którzy w rodzinnym mieście działają w antyniemieckiej konspiracji, przygotowującej się do powstania. Z czasem między nimi rodzi się jednak rywalizacja. Czarek jest szefem harcerskiej drużyny, układa plany dywersyjnych i wywiadowczych akcji, zdobywa serce utalentowanej muzycznie koleżanki. Dla ambitnego Franka ta coraz wyraźniejsza dominacja przyjaciela staje się nie do zniesienia. W młodym Relke następuje stopniowa przemiana. Przyśpiesza ją dodatkowo ujawniona prawda o jego ojcu – niemieckim bohaterze wojennym. Nagle w ciągu jednej nocy, niczym mickiewiczowski Gustaw, który staje się Konradem, Franciszek Relke przeistacza się we Franza Relke, o czym, ku swojej zgubie, nie wiedzą jego przyjaciele.

W dalszych częściach możemy obserwować rywalizację wywiadu polskiego, w którym służy Czarek i niemieckiego, do którego trafił ostatecznie Franek. Z ich perspektywy widzimy prawdziwe operacje obydwu służb, jak „Wózek” - polegająca na odczytywaniu tajnej niemieckiej korespondencji przesyłanej z i do Prus Wschodnich. W serialu pojawia się również postać rotmistrza Osnowskiego, którego pierwowzorem był Jerzy Sosnowski, największy as polskiego wywiadu w Niemczech. W kilku odcinkach przedstawiona została też sprawa niemieckiej agentki Elzy Gurcke czy złamania kodu Enigmy.

Między tym wszystkim cały czas przeplata się wątek dziwnej relacji między Czarkiem i Frankiem. Ten ostatni, jak mówią jego współpracownicy, prowadzi „świętą wojnę przeciw Czarkowi Adamskiemu”. Czarek zaś, mimo ogromu krzywd, jakie mu wyrządził Relke, ciągle traktuje go jak swojego przyjaciela – wspólne zdjęcie trzyma nad łóżkiem, zawsze nazywa go Frankiem, nie odmawia mu przysługi, gdy ten o nią prosi. Serial tym samym przybliża nie tylko fascynujące, autentyczne operacje „Dwójki", ale również porusza kwestie skomplikowanych relacji ludzi tytułowego pogranicza, gdzie dosyć często najbliżsi przyjaciele, a niekiedy nawet rodzeni bracia musieli stawać po różnych stronach barykady.

Silnie zaakcentowane jest także kwestia moralności pracy w służbach specjalnych. Czarek z czasem ma coraz większe rozterki związane ze swoją działalnością. Wątpi, czy jego wchodzenie z butami w cudze życie rzeczywiście przynosi pożytek ojczyźnie. Motyw ten przewija się gdzieś w tle przez cały serial, by najsilniej wybrzmieć w ostatnim odcinku, w momencie, gdy wszyscy czują już zbliżającą się katastrofę.

Kiedy Franek swoje ostatnie 20 lat określa „najlepszymi”, Czarek kłóci się ze swoim zwierzchnikiem i przyjacielem ppłk Kaletą o to, czy w ogóle jego służba miała jakikolwiek sens. Widząc złamane życiorysy osób mu najbliższych, niweczenie jego pracy przez „ludzi na górze” musi sobie zadać pytanie, czy było warto?

Wszystko to jest znakomicie zagrane przez wspomnianego już Cezarego Pazurę jako Czarka Adamskiego i Olafa Lubaszenkę jako Franza Relkę. Poza nimi w 24 odcinkach pojawiło się mnóstwo znanych postaci kina i telewizji, jak: Artur Barciś, Janusz Bukowski, Robert Rozmus, Maciej Kozłowski, Sławomir Orzechowski, Gustaw Lutkiewicz, Dariusz Jakubowski, Tomasz Stockinger, Ewa Sałacka, Jan Monczka, Miłogost Reczek, Marta Klubowicz, a także osoby znane dzisiaj bardziej z poza aktorskiej działalności: Maciej Orłoś (dziennikarz i prezenter telewizyjny), Jacek Skiba (prezenter pogody) czy Jacek Sobala (dziennikarz, prezes Polskiego Radia).

Nasza ocena: 9/10