Napoleon Bonaparte posiada w naszym kraju zarówno jasną, jak i ciemną legendę. Zwłaszcza w XIX wieku i w czasach II RP przez wielu był postrzegany jako niedoszły zbawiciel Polski. Modne były jego mini-popiersia, uczczono go nawet w polskim hymnie. W PRLu, a zwłaszcza po premierze ekranizacji „Popiołów” Andrzeja Wajdy górę zaczęli brać krytycy cesarza Francuzów. Jednak jakkolwiek nie wyglądałaby ocena Bonapartego i jego stosunku do Polaków nie da się mu odmówić pewnych dla nas zasług.

Niewątpliwie, Napoleon prowadząc swoją politykę kierował się przede wszystkim dobrem Francji. Nie ma dowodów na to, by darzył Polaków jakimś większym uczuciem (nie licząc może Marii Walewskiej). Cenił ich jako żołnierzy i wykorzystywał w prowadzonych przez siebie kampaniach. Co też nieraz przysparza argumentów krytykom polskiego bonapartyzmu, bo niby dlaczego polski żołnierz musiał ginąć w dalekim Haiti czy w Hiszpanii? Czy ta ofiara tam złożona w jakikolwiek sposób dopomagała sprawie polskiej? Natomiast Polacy, którzy zaufali gwieździe Bonapartego liczyli, że pokona on zaborców (bo kto jak nie on?) i wskrzesi Rzeczpospolitą. Być może tak by się stało, gdyby tzw. druga wojna polska, czyli wyprawa na Rosję zakończyła się zwycięstwem. Oczywiście, nie zrobiłby tego z miłości do Polaków, tylko by ustanowić tu silną, wschodnią flankę swojego imperium. Dlatego wierna służba polskich żołnierzy u boku cesarza miała niewielki wpływ na podejmowane przez niego decyzje.

Jednak niezależnie od tego, to należy przyznać, że Bonaparte miał pozytywny wpływ na polskie dzieje i choć niepodległości nam ostatecznie nie dał, to parę zasług dla nas miał:

Pokazał, jak zwyciężać mamy

Naturalnie Polska ma nie mniejsze dokonania na niwie Marsa od Francji, ale od czasów Jana III to polski oręż nie miał zbyt wielu powodów do dumy. Dopiero pod sztandarami jednostek formowanych pod skrzydłami Napoleona Polacy mogli poczuć smak prawdziwego zwycięstwa. W tym czasie biliśmy wszystkich naszych zaborców. Z pruskiego zaboru udało się utworzyć Księstwo Warszawskie, od Austriaków odebrać część kolejnych ziem i wreszcie znów wkroczyć do Moskwy. Mimo że próba wskrzeszenia Rzeczpospolitej się nie udała, to już sam fakt, że w tym czasie potrafiliśmy pobić naszych ciemiężycieli dawała następnym pokoleniom nadzieję, że wybicie się na niepodległości wcale nie jest niemożliwe.

Ponadto o naszych sukcesach militarnych wiedziała cała Europa, choć Francuzi czasem lubili się do nich dopisywać, jak to było np. w przypadku szarży pod Somosierrą. Za czasów napoleońskich powstały nowoczesne, formowane na wzór francuski rodzime oddziały wojskowe, rozwinęły się talenty polskich dowódców z księciem Józefem Poniatowskim na czele. Rychło okazało się, że polski żołnierz, dobrze zmotywowany, bo walczący o wolność przewyższa swoją walecznością zarówno przeciwników, jak i sprzymierzeńców. To też przekonało cara Aleksandra, by po klęsce Napoleona utrzymać polską armię, która będzie służyć tym razem Romanowowi jako polskiemu królowi.

 Stworzył Księstwo Warszawskie

Utworzone w 1807 roku Księstwo Warszawskie w żaden sposób nie satysfakcjonowało Polaków, ale było to pierwsze przełamanie ustalonego przez zaborców podziału ziem Rzeczpospolitej. Księstwo Warszawskie, choć kształtowane według modeli francuskich, stanowiło miejsce, gdzie znów mogła rozwijać się i promieniować polskość. Było polskie wojsko, administracja, szkolnictwo. Ta namiastka Polski przetrwała po 1815 roku w formie Królestwa Kongresowego, które stanowiło do 1918 roku najsilniejszy ośrodek niepodległościowy.

Dał Polsce nowoczesne prawo

Utworzenie Księstwa Warszawskiego wiązało się również z nadaniem temu podmiotowi francuskiego Kodeksu Napoleona. Wprowadzał on równość wobec prawa, niezależnie od stanu, znosił poddaństwo chłopów, ustanawiał świeckie małżeństwa i instytucję rozwodu. Zmiany w niektórych sferach były rewolucyjne, dlatego z oporem były wprowadzone na ziemiach polskich, niemniej był to wielki krok ku demokratyzacji całego społeczeństwa. Co więcej, administracja Ksiestwa Warszawskiego była budowana według nowoczesnych wzorców francuskich. I choć Księstwo Warszawskie szybko zniknęło, to spora część zmian w prawie przetrwała.

Zobacz także:

Co Napoleon myślał o Polakach

Przywrócił sprawę polską na arenę międzynarodową

W 1797 roku trzej zaborcy ustalili, że...

uznana została konieczność uchylenia wszystkiego, co może nasuwać wspomnienie istnienia Królestwa Polskiego, skoro uskutecznione zostało unicestwienie tego ciała politycznego, przeto wysokie strony, zawierające umowę, postanowiły i zobowiązują się odnośnie do trzech dworów, nie zamieszczać w tytule miana i nazwy łącznej Królestwa Polskiego, która zostanie odtąd na zawsze skasowana.

Napoleon dając najpierw możliwość tworzenia u swego boku jednostek polskich, a następnie podkreślając, że Francja nigdy nie uznała rozbiorów Rzeczpospolitej i w końcu tworząc Księstwo Warszawskie działała wbrew ustaleniom i zamierzeniom zaborców. Sprawa polska znów była tematem rozmów międzynarodowych. Dzięki Napoleonowi była też tematem Kongresu Wiedeńskiego, który przecież nie przywrócił stanu z 1795 roku. Po klęsce Napoleona zaborcy co prawda dążyli, by sprawa polska ponownie stała się ich wewnętrzną sprawą, ale tradycje zainteresowania nad Sekwaną tą częścią Europy pozostało, co procentowało w czasach, gdy Francja przyjmowała polskich emigrantów popowstaniowych czy angażowała się tu politycznie, tak było m.in. za czasów Napoleona III i I wojny światowej.

Napoleon prawdopodobnie nie był jakimś przesadnym miłośnikiem Polaków i wykorzystywał ich do realizacji własnych interesów. Niemniej jego polityka była w znacznej mierze zgodna z polską racją stanu i przyniosła Polsce wymierne rezultaty.