Kiedy w czasie II wojny światowej Jerzy Giedoryc i jego brat Henryk wstąpili do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, to tak się złożyło, że obydwu przydzielono do kompanii transportowej, która co by nie mówić odznaczała się lekką służbą. Gdy niejaki sierżant Zatoń czytał przed zgromadzonymi w obozie Latrun rekrutami listę przyjętych, zauważył, że w rzeczonej kompanii prócz dwóch Giedoryciów jest kilka żydowoskobrzmących nazwisk. Jego komentarz do tego był krótki i dosadny: „Żyd, kurwa i książę zawsze mają szczęście”.

Starożytny rodowód i średniowieczna potęga

Choć tytuł książęcy wspominano czy wypominano twórcy paryskiej „Kultury” dosyć często, to poza starożytnym rodowodem rodzina Redaktora w niczym nie przypominała żadnej arystokracji. Jerzy urodził się jako syn Ignacego, farmaceuty, zwykłego pracownika apteki i Franciszki ze Starzyńskich, córki mińskiego krawca. Nie mieszkali w pałacu czy nawet w dworze, a w zwykłej czynszowej kamienicy. Ostatni majątek ziemski, przynajmniej w tej linii Giedroyciów, miał dziadek Redaktora, Bronisław Lucjan. Był to „folwarczek pod Śmiłowiczami”. Żeby tego było mało, to również sam rodowód przedstawiony przez Bronisława w carskiej heroldii budzi wątpliwości. Giedroyć to było popularne litewskie nazwisko noszone przez przedstawicieli wszystkich stanów, a prób podszywania się pod „tych Giedroyciów” nie brakowało, co było o tyle łatwe, że ten ród kniaziowski był niezwykle rozrodzony.

Szukając czasów swiętności Giedroyciów należałoby się cofnąć daleko, bardzo daleko, bo aż do średniowiecza. Wtedy dobra tej kniaziowskiej rodziny rozciągały się na północ od Wilna aż do granicy inflanckiej. Twórcą tego „państwa", odpowiadającego jednej trzeciej terytorium obecnej Litwy, był Giedrus, pieczętujący się herbem Hippocentaurus. Jego przodkiem był z kolei wielki książę Żywibund, a wcześniej Dowszprung, który rzekomo przybył tu w I lub V wieku w orszaku niejakiego Palemona. Ten z kolei był, w zależności od przekazu, Rzymianinem, uciekającym przed prześladowaniami Nerona, lub Hunem z drużyny Attyli.

Giedrus, co w języku żmudzkim znaczy słońce, stolicą swego państwa uczynił Giedroycie. Trzon dóbr rodowych stanowiły ziemie o powierzchni 2 tys. kilometrów kwadratowych. W tym okresie Giedroyciowie (piszący się także Giedrojć lub Giedroyć) byli niezwykle aktywni i wpływowi. W 1362 roku przed Krzyżakami bronił Kowna pochodzący z tego rodu Hurda, który odmówił poddania miasta i zamku, co przypłacił życiem. Jego syn, Dowmont odznaczył się w bitwie pod Kaulis. To poświęcenie jednak nie pomogło w walce o prymat na Litwie, który przejęli Giedyminowicze. Kniaź Witold zdominował pozostałe książęce rody na tyle, że zasiadający jeszcze w XV wieku w radzie wielkoksiążęcej Giedroyciowie coraz rzadziej afiszowali się ze swoim tytułem. Dowmont miał jeszcze szanse, a może cień szansy, na walkę o wielkoksiążęcy tron, lecz Witold okazał się lepszy. Wiele powinno mówić to, że ten praGiedroyc zmarł „z frasunku”, jak pisali kronikarze.

Poza wpływami, stopniowo spadała też pozycja finansowa rodu. Ziemie ulegały rozdrobnieniu, ale co ciekawe, równocześnie rozszerzały się prawa do nazwiska Giedroyć. Z czasem nosili je nie tylko książęta - potomkowie Giedrusa, lecz także ich bojarzy, czyli potomkowie pierwszych poddanych. Z drugiej strony, część rodzin pochodzących od Giedrusa prybierała nazwiska nawiązujące do rodowych siedzib. I tak od Giedroyciów wyłonili się Paszkiewicze, Zdanowicze czy Mackowicze.

Po tych przemianach na przełomie XV i XVI wieku powstały dwie linie, wychodzące od Bartłomieja - wnuka Dowmonta, rycerza spod Kaulis - i Aleksandra, który władał główną siedzibą w Giedroyciach. Była to już jednak siedziba, której stan najdobitniej oddawał postępujący upadek pozycji rodu.

Popieramy swoich księży

Kiedy Rzeczpospolita przeżywała swój Złoty Wiek Giedroyciom bardziej przypadały role statatystów niż pierwszoplanowych postaci ważnych wydarzeń. W 1551 Michał, syn Barłomieja posłował do Iwana Groźnego. Zasłynął wówczas otrzymaniem od rosyjskiego władcy listu adresowanego do Zygmunta Augusta, w którym polskiego króla tytułowano tylko „wielkim księciem”, co miało być rewanżem za nie uznawanie Iwana carem. Jagiellonowi nie było dane zobaczyć na własne oczy tej obrazy, bowiem Giedroyć po wyjeździe z Moskwy rzekomo „zgubił” ten list.

Podpisy kniaziów Giedroyciów widniały na traktacie Unii Lubelskiej. Jeden z nich walczył także pod Kircholmem. Jednak już wtedy najwięcej przedstawicieli tego rodu znajdziemy w seminariach i zakonach. W 1485 roku w opinii świętości odszedł z tego świata Michał Giedroyć – zakonnik w kościele św. Marka w Krakowie. Charyzmatyczną postacią, ale już pod nieco innym względem był Melchior – biskup żmudzki, który wydawał katechizm w języku litewskim. Namawiał zresztą księży by wygłaszać kazania w tym języku. Wszystko po to, aby wiernych odciągnąć od protestantyzmu i ciągle żywych praktyk pogańskich. Biskupowi zdarzało się nawet osobiście ścinać tzw. święte dęby.

Karierę duchowną zrobił również Jan Stefan władający diecezją inflanką, a następnie żmudzką. Biskup ten znany był jako modniś, oportunista i skąpiec, który lubił otaczać się rodziną. Nepotyzm był wówczas jedną z zasad kierowania diecezjami. Jak pisał Tadeusz Doboszewicz, Giedroyciami „zapełnił prawie całą kapitułę”. Jego następcą został zresztą krewniak, Józef Arnolf Giedroyc, który przetłumaczył na żmudzki Nowy Testament i budował sieć szkółek parafialnych. W zależności od sytuacji wspierał raz Napoleona, a raz cara Aleksandra. W tym samym czasie w diecezji żmudzkiej posługiwał Szymon Michał Giedroyć. Giedroyciów nie brakowało też na niższych stanowiskach w kuriach na całej Litwie. 

Teraz nie masz nic, co by było wielkiego y świetnego w tym domu

Kariery duchowne nie zahamowały jednak procesu degradacji rodu Giedroyciów. Biskup Jan Stefan miał wprawdzie ambicje przywrócić rodzinie dawną świetność, ale już kilkadziesiąt lat wcześniej Józef Aleksander Jablonowski w „Traktacie o familiach" pisał o Giedroyciach:

O tych się pisać nie może, tylko to, co o kolosie jednym wywyróconym napisano. Stał się magni nominis umbra, teraz nie masz nic, co by było wielkiego y świetego w tym domu.

Swoistym paradoksem stało się, że w obliczu upadku Rzeczpospolitej do grona jednych z ważniejszych postaci tych czasów urósł przedstawiciel tego rodu, Romulad - uczestnik konfederaci barskiej, wojny 1792 roku, powstania kościuszkowskiego, generał w wojnach napoleońskich, a ponadto bonvivant i kochanek Józefiny - pierwszej żony cesarza Napoleona. Ex małżonka Bonapartego uratowała nawet swego dawnego ukochanego z zesłania do Archangielska. Te starania jednak przypłaciła życiem. Rozmowy z carem Aleksandrem na ten temat prowadziła w ogrodzie w Malmaison, w którym nabawiła się zapaleniem płuc i po kilku tygodniach zmarła.

Tymczasem Romuald wrócił do Warszawy, gdzie prowadził salonowe życie. W młodości głosił hasła lewicowe, bliskie jakobinom. Zrzekł się wtedy tytułu księcia i postulował równą i powszechną walkę wszystkich stanów. Na starość natomiast stał się wygodnym szlachcicem i często gościł u siebie arystrokatyczną elitę Królestwa Polskiego, na czele z wielkim księciem Konstantym.

Zupełnie inne drogi dla siebie wybrali synowie Romualda: Józef Stefan i Aleksander Konstanty. Pierwszy weteran wojen napoleońskich za przygotowania do powstania został zesłany za Ural. Jego brat natomiast był szambelanem cara. Po trzech latach wystarał się o ułaskawienie dla Józefa, następnie zbiegł z rodziną do Francji. W ten sposób powstała francuska gałąź Giedroyciów, której ślady można znaleźć na paryskim cmentarzu w Montmorency i Montmarte. Na tym ostatnim spoczął również Jerzy Giedoryc – najsłynniejszy przedstawiciel tej rodziny w XX wieku.