Zajączek bez wątpienia jest jednym z najpopularniejszych symboli Wielkanocy. Pojawia się na kartkach pocztowych, w reklamach, a w niektórych regionach Polski przynosi prezenty. Tylko jaki związek ma „szarak” ze Zmartwychwstaniem?

O dziwo, całkiem spory. Motyw zająca znajdziemy już w sztuce wczesnochrześcijańskiej. To zwierzę często umieszczano na naczyniach chrzcielnych oraz płytach nagrobnych. Nie było w tym nic dziwnego, bowiem w niektórych tłumaczeniach Księgi Przysłów znalazły się fragmenty (30,24; 30,26), w których chwalono rozumność zajęcy. Pojawiały się również interpretacje utożsamiające zająca z poganami, którzy zdecydowali się przyjąć wiarę w Chrystusa. W to wpisywał się komentarz św. Augustyna do fragmentu Psalmu 103 (w. 18). Jego zdaniem w skale, którą jest Kościół znajdują swoje schronienie zające i jeże, czyli grzesznicy. Nierzadko też zając symbolizował Matkę Boską. Było to związane z tym, że niegdyś sądzono, że te zwierzęta potrafią się rozmnażać bez utraty dziewictwa.

Dodatkowym związkiem zająca z chrześcijaństwem jest spore podobieństwo słowne, jakie występuje w grece między słowem Lagos, oznaczającym zająca, a Logos, czyli Słowem (w domyśle Słowem Bożym).

Ponadto chrześcijańska interpretacja symbolu zająca nałożyła się na pogańskie tradycje związane z tym zwierzakiem. Niejednokrotnie widziano w nim symbol płodności. W plemionach germańskich występował on w towarzystwie kur przy bogini wiosny Ostary, którą niekiedy również przedstawiano z głową zająca. W antycznej Grecji zające pojawiały się z kolei przy bogini Afrodycie. Natomiast w starożytnym Egipcie pod postacią zająca ukazywał się niekiedy najważniejszy z bogów – Ozyrys.

W średniowieczu najczęściej przedstawiano zająca przy winnym krzewie. Interpretuje się przez to neofitę, który zbliża się do nauki Chrystusa i tajemnicy Zmartwychwstania. Pomimo tego dopiero od końca XVII w. następowało stopniowe połączenie „szaraka” ze świętami wielkanocnymi.

Motyw zająca z jakiem-pisanką był najprawdopodobniej pokłosiem składania podatków w naturze, w tym upolowanych zwierząt i jajek. Zwiększoną obecność zajęcy na polach w okresie wiosennym łączono z kolei ze zwyczajem obdarowywania dzieci pisankami w okresie wielkanocnym. „Szarak” ganiający po polach miał być bowiem tym roznosicielem prezentów.

Podarki wielkanocne przynoszone przez zająca pojawiły się najpierw w Niemczech. Stamtąd na przełomie XIX i XX w. zwyczaj ten przeniósł się na Górny Śląsk, Pomorze i do Wielkopolski. W zależności od regionu istniały różnice w odniesieniu do czasu wizyty wielkanocnego zajączka. Przykładowo, w południowo-zachodniej Wielkopolsce zjawiał się on w Wielki Czwartek i w zamian za prezenty zabierał przygotowane dla niego przez dzieci słodycze w papierowym koszyczku. Gdzieniegdzie zajączek w poranek pierwszego dnia świąt chował w ogrodzie podarunki, których później szukały dzieci.

Zajączek wielkanocny obdarowujący prezentami nadal jest popularnym zwyczajem w wspomnianych regionach Polski. Obecnie wskutek komercjalizacji świąt zasięg jego „działalności” stale się powiększa.